Tarihçe

Diyarbakır, iki nehir arasındaki bölge anlamına gelen Mezopotamya’da yer almaktadır. Mezopotamya, Orta Asya’dan dünyaya yayılan Neolitik medeniyetin Ön Asya’da ilk ortaya çıkış yeri olması sayesinde insanlık tarihinde çok önemli bir yere sahiptir.

Mezopotamya’da M.Ö. 3200’lerde yazının kullanılmaya başlamasıyla Tarih Öncesi Çağ’ kapanmış ve Tarih Çağı başlamıştır. Yazılı belgelerden elde edilen bilgilere göre M.Ö. 3000’de bugün Dicle ve Fırat Nehirleri arasındaki bölgede birçok kavim yaşamaktaydı. Bu nedenle Diyarbakır’da çok sayıda devlet kurulmuştur. Romalılar dönemine kadar bu bölgeye Hurriler ve Mitanniler (M.Ö. 3.000-1.260), Asurlular ve Urartular (M.Ö. 1.260-653), İskitler (M.Ö. 653-625), Medler (M.Ö. 625-550), Persler (M.Ö. 550-331), Makedonyalılar (M.Ö. 331-323), Selevkoslar (M.Ö. 323-140), Partlar (M.Ö. 140-85), Armenia Krallığı ve Büyük Tigran (M.Ö. 85-69) egemen olmuştur.

Diyarbakır’ın bir kent olarak kuruluş tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte arkeolojik kazılarda, kentin Cilalı Taş Devri’nden günümüze dek kesintisiz biçimde çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yaptığı açığa çıkmıştır. En eski köy yerleşmelerinden biri olan Diyarbakır’ın Ergani ilçesindeki Qotê Ber Çem (Çayönü Höyüğü), günümüzden 10 bin yıl önceye ait tarım köylerinin varlığını kanıtlar niteliktedir. Bunun yanında Diyarbakır’da Sur ilçesinde yer alan İç Kale bölgesinin kentin ilk yerleşim yeri olduğu, Hurriler döneminde inşa edildiği ve 7.500 yıllık bir geçmişe sahip olduğu bilinmektedir. Yerleşkenin içinde bulunan Amida (Virantepe) Höyüğü’nde yapılan arkeolojik kazılarda, M.Ö. 3. bin yılda kente Hurriler’in, 2. bin yılda ise Mitanniler’in egemen olduğu ortaya çıkmıştır. M.Ö. 1260’a dek egemenliklerini sürdüren Hurri ve Mitanniler’den sonra kentte sırasıyla; Asurlular, Aramiler (Bit-Zamani Krallığı), İskitler, Medler, Persler, Makedonyalılar, Selevkoslar, Partlar, Ermeni Tigran Krallığı, Romalılar, Sasaniler, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Şeyhoğulları, Hamdaniler, Mervaniler, Selçuklular, İnaloğulları, Nisanoğulları, Artuklular, Eyyubiler, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar egemenliklerini sürdürmüştür. Farklı inançların, dillerin ve kültürlerin beşiği Diyarbakır, kendisine egemen olan tüm uygarlıklara ev sahipliğiyaparak, düşünenlerin ve üretenlerin kenti olmayı başarmıştır.

 Ayrıca yapılan kazı çalışmalarıyla Diyarbakır’ın Bismil ilçesi sınırları içerisinde, Batman çayının batı kıyısında olan Demirköy Höyük; Ergani ilçesinin sınırları içerisinde bulunan Tilhuzur (Yayvantepe) Höyüğü ve Girikihaciyan alanları gün ışığına çıkarılmıştır.